Door Prana Lite 
Een Dialoog Tussen het Materiemodel en het Bewustzijnsmodel
In de hedendaagse academische wereld is het materialisme nog steeds het dominante model waarmee de werkelijkheid wordt begrepen. Dit model, dat zijn wortels heeft in de wetenschappelijke revolutie, stelt dat materie de fundamentele bouwsteen van het universum is. Volgens deze visie is bewustzijn een bijproduct van complexe fysieke systemen—met name de hersenen. Hoewel dit model lange tijd een grote invloed heeft gehad, wordt het steeds meer uitgedaagd, zowel wetenschappelijk als filosofisch.
Een alternatief is het bewustzijnsmodel, dat stelt dat bewustzijn niet voortkomt uit materie, maar juist de fundamentele grondslag van de werkelijkheid is. Deze visie sluit nauw aan bij veel non-duale tradities en begint ook binnen de academische filosofie en bepaalde takken van de neurowetenschappen en de fysica aandacht te krijgen. In dit artikel zullen we deze twee modellen—het materiemodel en het bewustzijnsmodel—verkennen door zowel wetenschappelijk onderzoek als non-duale inzichten aan te halen, met bijdragen van onderzoekers zoals Bernardo Kastrup en leraren zoals Rupert Spira.
Het Materiemodel: Een Dominant maar Uitgehold Paradigma
Het materialistische model, ook wel “fysicalisme” genoemd, stelt dat alleen materie werkelijk bestaat. In dit model wordt bewustzijn gezien als een secundair verschijnsel dat voortkomt uit de interactie van fysieke elementen, met name neuronen in de hersenen. Dit sluit aan bij de bekende uitspraak van Carl Sagan: “Het heelal is alles wat er is, was en ooit zal zijn.” Volgens het materialisme kan alles, inclusief de menselijke ervaring, uiteindelijk worden verklaard door fysieke processen.
Toch stuit dit model op enkele grote problemen. Een van de meest hardnekkige uitdagingen is wat filosofen “het moeilijke probleem van het bewustzijn” noemen, een term bedacht door David Chalmers. Dit probleem verwijst naar de vraag waarom en hoe subjectieve ervaring ontstaat uit fysieke processen. Hoewel de neurowetenschappen grote vooruitgang hebben geboekt in het begrijpen van de correlaten van bewustzijn—de neurale activiteit die correspondeert met bepaalde ervaringen—kunnen ze nog steeds niet verklaren waarom bewustzijn überhaupt bestaat.
Daarnaast stellen recente ontwikkelingen in de kwantummechanica het materiemodel verder ter discussie. Onderzoeken van natuurkundigen zoals John Wheeler en Eugene Wigner, evenals de interpretaties van experimenten zoals het ‘dubbel-split-experiment’, wijzen erop dat de waarnemer een cruciale rol speelt in het manifesteren van fysieke realiteit. Dit roept de vraag op of materie onafhankelijk van bewustzijn kan bestaan, of dat bewustzijn misschien wel een fundamentele rol speelt in de totstandkoming van wat wij “materie” noemen.
Het Bewustzijnsmodel: Een Fundamenteel Alternatief
Het bewustzijnsmodel, dat aansluit bij non-duale filosofie en bepaalde idealistische stromingen, keert de aannames van het materialisme om. In plaats van te stellen dat materie bewustzijn voortbrengt, beweert dit model dat bewustzijn de basis van de werkelijkheid is, en dat wat wij als materie ervaren een verschijning is binnen dat bewustzijn.
Everything appears in conformity with our understanding of ourselves – Rupert Spira
Filosofen zoals Bernardo Kastrup hebben dit model verder ontwikkeld door middel van zowel empirische als filosofische argumenten. In zijn werk stelt Kastrup dat materie niet onafhankelijk van ervaring kan bestaan. Hij wijst erop dat, volgens de kwantummechanica, de handeling van observatie invloed lijkt te hebben op het gedrag van materie, wat impliceert dat bewustzijn een fundamentele rol speelt in hoe de werkelijkheid zich ontvouwt. Kastrup stelt dat bewustzijn niet wordt geproduceerd door de hersenen, maar juist het medium is waardoor alle ervaring—waaronder de ervaring van een fysieke wereld—mogelijk wordt.
Kastrup neemt ook deel aan het debat over het “combinatieprobleem” binnen het panpsychisme, een theorie die een vorm van bewustzijn toeschrijft aan alle materie. Het combinatieprobleem stelt de vraag: Als bewustzijn een eigenschap is van de kleinste deeltjes, hoe combineren deze micro-bewustzijnen dan tot één subjectieve ervaring zoals wij die ervaren? Het bewustzijnsmodel biedt een helderder antwoord: er is slechts één veld van bewustzijn, en het gevoel van individueel bewustzijn ontstaat door differentiatie binnen dat ene veld, net zoals een draaikolk in water tijdelijk een eigen vorm lijkt te hebben, terwijl het altijd deel blijft uitmaken van de oceaan.
Neurowetenschappelijk Bewijs voor het Bewustzijnsmodel
Hoewel de meeste neurowetenschappelijke onderzoeken binnen een materialistisch kader worden uitgevoerd, wijzen nieuwe bevindingen in de richting van bewustzijn als meer dan alleen een product van hersenactiviteit. Zo wijzen studies naar bijna-doodervaringen (NDE’s), zoals die van Dr. Pim van Lommel, erop dat bewustzijn mogelijk onafhankelijk van de hersenen kan bestaan. Sommige patiënten rapporteren uitgebreide en gestructureerde ervaringen tijdens klinische dood, op momenten dat er geen meetbare hersenactiviteit meer is.
Bovendien wijst onderzoek naar neuroplasticiteit erop dat mentale training, zoals meditatie, de structuur van de hersenen fysiek kan veranderen. De Dalai Lama werkt samen met neurowetenschappers zoals Dr. Richard Davidson, die hebben aangetoond dat langdurige meditatie de hersengebieden kan versterken die betrokken zijn bij empathie, aandacht en emotionele regulatie. Deze bevindingen roepen vragen op over de rol van de hersenen in bewustzijn: zijn de hersenen echt de producent, of eerder een ontvanger of filter van bewustzijn?
Filosofische Implicaties: Een Verandering in Inzicht
Vanuit filosofisch oogpunt presenteert het bewustzijnsmodel een radicaal ander wereldbeeld. In plaats van bewustzijn te zien als een bijkomstigheid van materie, plaatst dit model bewustzijn centraal in alle ervaring. Deze visie sluit aan bij Advaita Vedanta en andere non-duale tradities, die leren dat het ware zelf (Atman) puur bewustzijn is en dat dit bewustzijn universeel is (Brahman).
Als bewustzijn fundamenteel is, verdwijnen de grenzen tussen het subjectieve en het objectieve. Wat wij materie noemen, is simpelweg een verschijning binnen bewustzijn, zoals een droom verschijnt binnen de geest van de dromer. Dit non-duale begrip daagt niet alleen het materialisme uit, maar ook onze gehele manier van denken over de wereld en onze plaats daarin.
Wetenschappelijk Onderzoek dat het Bewustzijnsmodel Ondersteunt
Recent werk in de neurowetenschappen en fysica biedt indirecte ondersteuning voor het bewustzijnsmodel. Onderzoek naar het waarnemerseffect in de kwantummechanica suggereert bijvoorbeeld dat bewustzijn een rol speelt in het ‘ineenstorten’ van de kwantumgolf. Evenzo hebben studies naar psi-verschijnselen, zoals telepathie en vooruitziende waarneming, vragen opgeroepen over de niet-lokale aard van bewustzijn. Hoewel de mainstream wetenschap sceptisch blijft, tonen meta-analyses van onderzoekers zoals Dean Radin van het Institute of Noetic Sciences statistisch significante resultaten die het materialistische idee uitdagen dat bewustzijn beperkt is tot de hersenen.
Daarnaast wijzen studies naar het gebruik van psychedelica, zoals psilocybine en DMT, erop dat het verminderen van hersenactiviteit gepaard gaat met zeer intense, bewuste ervaringen. Vanuit een materialistisch perspectief is dit paradoxaal, wat opnieuw suggereert dat de hersenen bewustzijn wellicht beperken in plaats van voortbrengen.
Conclusie: Naar een Geïntegreerd Model van Bewustzijn
Hoewel het materialistische model lange tijd het dominante paradigma is geweest, wordt steeds duidelijker dat het niet toereikend is om de aard van bewustzijn volledig te verklaren. Het bewustzijnsmodel, dat stelt dat bewustzijn primair is en materie secundair, biedt een overtuigend alternatief. Naarmate er meer empirisch bewijs en filosofische argumenten naar voren komen, lijken we op een punt te komen waar bewustzijn wordt erkend als de fundamentele substantie van de werkelijkheid.
Deze verschuiving in inzicht heeft verstrekkende gevolgen—niet alleen voor de neurowetenschappen en de filosofie, maar ook voor ons begrip van onszelf en onze plaats in het universum. Als bewustzijn inderdaad primair is, worden we uitgedaagd om opnieuw na te denken over de aard van het bestaan, identiteit en de relatie tussen het zelf en de wereld.
